24 uur uit het leven van je lijf

Elk etmaal werkt je lichaam een reeks vernuftig georkestreerde taken af. Zo secuur en stipt dat je er je klok gelijk op kunt zetten.

Ons organisme functioneert volgens een biologisch ritme dat overeenstemt met de 24 uur die onze aarde nodig heeft om rond haar as te draaien. Fascinerend, toch? Dit circadiaanse ritme – wat ongeveer een dag betekent – regelt eigenlijk het merendeel van onze biologische en gedragsfuncties: onze waak- en slaapcyclus, lichaamstemperatuur, bloeddruk, aanmaak van hormonen, hartslag, maar ook ons cognitieve vermogen, humeur, geheugen. Een inwendige klok staat in voor dat circadiaanse ritme. Bij de mens bevindt die klok zich in de hypothalamus, een kleine zone in de hersenen. Maar alle dieren, zelfs planten en eencellige organismen, hebben hun eigen inwendige klok!

De klok gelijkzetten

Deze klok werkt grotendeels zelfstandig, maar moet toch door het daglicht worden gesynchroniseerd. Intussen weten we dat nachtwerk en ploegenarbeid voor slaapproblemen, een verminderde alertheid en stemmingsstoornissen kunnen zorgen, maar ook bepaalde hart- en vaatziekten in de hand werken en zelfs het risico op bepaalde vormen van kanker doen toenemen. Een uitgebreide studie heeft een paar jaar geleden al aangetoond dat bij vrouwen die geregeld ’s nachts werken, het risico op kanker met 30% stijgt. Blijkbaar kan de mens zijn ritme dus moeilijk omgooien zonder daar het gelag voor te betalen.

Toch zijn vorsers er intussen ook in geslaagd om voordeel te halen uit dat circadiaanse ritme. Denk maar aan de chronofarmacologie, een wetenschap die onderzoekt op welk moment van de dag medicatie – en vooral dan chemotherapie – het best wordt toegediend. Het Franse onderzoekcentrum Inserm (Institut national de la santé et de la recherche médicale) heeft aangetoond dat, bij patiënten met kanker van het spijsverteringsstelsel, sommige behandelingen vijf keer minder toxisch zijn wanneer ze niet om vier uur in de namiddag, maar om vier uur ’s ochtends worden toegediend. Het bewijs dat de chronobiologie een erg interessante therapeutische piste is.

’s Ochtends

Een nieuwe dag breekt aan, de wekker loopt af en het ontwaakhormoon cortisol gaat aan de slag. Dit hormoon, dat in de bijnieren wordt aangemaakt, bereikt een piek tussen 6 en 8 uur ’s ochtends. Cortisol zet vetten om in suikers en zorgt er zo voor dat je lichaam voldoende energie heeft om zich ’s morgens op gang te trekken. Rond dit tijdstip komt ook ghreline vrij, het hormoon dat je hongergevoel aanscherpt: de energie die je uit je ontbijt haalt, neemt dan de fakkel over. Die eerste maaltijd van de dag doet er 24 uur over om te verteren! Je voedsel blijft vier uur in je maag, vervolgens zes tot zeven uur in je dunne darm, evenveel tijd in je dikke darm en nog eens zes tot zeven uur in je endeldarm.

’s Morgens stijgt ook je bloeddruk. Die blijft hoog tot de late namiddag en daalt dan geleidelijk aan, om in de loop van de nacht zijn laagste waarde te bereiken. Niet onlogisch dus dat een hartaanval en een beroerte (CVA) vaker ’s ochtends optreden. Daarom ook wordt afgeraden om meteen na het opstaan aan cardiosport te doen: je start de dag beter met een sessie tai chi of yoga.

Overdag

In de loop van de dag presteren je zenuwstelsel, je spieren, je hartslag en je ademhaling maximaal. Op intellectueel vlak ben je volgens de chronobiologen uitermate alert tussen 9.00 en 11.30 uur, tussen 15.00 en 16.00 uur en tussen 19.00 en 20.00 uur. De voormiddag is eerder geschikt om nieuwe begrippen te leren (kortetermijngeheugen), de namiddag om verworven kennis te systematiseren, te benutten en te verankeren (langetermijngeheugen). Tussen 11.30 en 15.00 uur neemt je waakzaamheid af, onder meer onder invloed van je spijsvertering. Het ideale moment om te ontspannen en een dutje te doen. De meeste mensen lijken in de namiddag ook beter pijn te verdragen.

’s Avonds

Het slaaphormoon melatonine is de hoeksteen van het circadiaanse ritme. Aan het eind van de dag, wanneer het tijd wordt om naar bed te gaan, neemt de aanmaak ervan toe, waardoor je vlotter in slaap valt. Extern licht kan de aanmaak echter beïnvloeden. Spring dus zuinig om met schermen, smartphones, tablets en dergelijke in de slaapkamer: het blauwe ledlicht dat ze uitzenden, activeert de lichtgevoelige receptoren van je netvlies honderd keer meer dan wit licht en dat kan de slaap vatten aanzienlijk vertragen.

Tegen bedtijd daalt ook je lichaamstemperatuur geleidelijk en verlies je warmte via je handen en voeten. Het signaal dat het tijd is om te gaan slapen en je voor te bereiden op het activeren van je geheugen, je mentale evenwicht en je immuunsysteem, allemaal lichaamsfuncties waar de slaap voor instaat. Een onderzoek uit 2012 heeft trouwens uitgewezen dat één enkele slapeloze nacht volstaat om de activiteit van granulocyten, die een sleutelrol spelen in de immuniteit, grondig te verstoren. Voor zoete dromen moet je dan weer op vasopressine vertrouwen, een antidiuretisch hormoon dat wordt afgescheiden door je bijnieren en voor de reabsorptie van water in je nieren zorgt en zo uitdroging en nachtelijke plasdrang voorkomt. En morgen werkt je lichaam al die taken opnieuw af.