© iStock

Alles wat je nog niet wist over cholesterol

Met zo’n 7 miljoen zijn we al, de Belgen die vandaag kampen met een te hoog cholesterolgehalte. Nochtans komen we allemaal ter wereld met ideale cholesterolwaarden, net als zoogdieren in de vrije natuur.

Cholesterol vormt de basisbouwstof voor tal van lichaamsprocessen zoals de celaanmaak, maar is tegelijk potentieel bedreigend voor hart en vaten. De werking van cholesterol is een erg complex verhaal waardoor er nogal wat misvattingen blijven circuleren. Heel veel mensen hebben een te hoge cholesterol, maar niet iedereen loopt daarbij hetzelfde risico op hart- en vaatziekten. Dat wordt mee bepaald door zaken als je familiale aanleg, roken, diabetes en bloeddruk. Een moeilijke boodschap, waardoor sommigen onterecht de rol van cholesterol in twijfel trekken.

Dieren en baby’s

Cholesterol bestaat uit een slechte versie (LDL), die voor plaques en vernauwingen in de bloedvaten kan zorgen, en een goede variant (HDL), die het teveel aan cholesterol weer afvoert. Zo’n 80 procent van onze cholesterolspiegel maakt onze lever zelf aan, daar hebben we dus geen enkele invloed op. Ongeveer een vijfde van onze cholesterol krijgen we via onze voeding binnen.

We worden geboren met de helft goede en de helft slechte cholesterol. Maar bij volwassenen gaat het al snel de verkeerde kant op.

Dierenonderzoeken hebben aangetoond dat zoogdieren die in hun natuurlijk milieu leven, heel evenwichtig zijn uitgerust met de helft goede en de helft slechte cholesterol (samen 100 mg/dl cholesterol). Dat wordt ook al vastgesteld in het bloed van pasgeboren baby’s. “De helft LDL en de helft HDL is met andere woorden de cholesterolwaarde die we van de natuur meekrijgen. Bij volwassenen in heel wat westerse landen stellen we echter vast dat de gemiddelde totaal cholesterol al rond 220 mg/dl schommelt, waarvan het grootste deel – zo’n 130 mg/dl – uit slechte LDL bestaat. Dat is een stuk hoger dan de streefwaarden”, verduidelijkt cardioloog professor Ernst Rietzschel.

Mummies met aderverkalking

Waarom bezorgt de natuur zoveel volwassenen een hoge cholesterol, als dat hart en vaten kan bedreigen? Ernst Rietzschel: “Die beweging naar hogere cholesterolwaarden die niet langer gunstig zijn voor onze gezondheid, is zeer waarschijnlijk de erfenis van miljoenen jaren menselijke evolutie. In de prehistorie waren hogere cholesterolwaarden bij jongvolwassenen net nuttig om te groeien en zich voort te planten. Dat is ook het geval voor fenomenen zoals een neiging tot bloedklontervorming en overgewicht. Dat zijn troeven als je ongevallen en perioden van hongersnood moet overbruggen.”

Tot de leeftijd van 30 jaar vormt een wat hogere cholesterol geen enkel probleem. “Je verbruikt het om te groeien en je te ontwikkelen. Vandaar dat heel wat mensen met hogere cholesterolwaarden overleefden en deze eigenschap doorgaven aan de volgende generaties. Nu mensen vandaag veel langer leven, verandert dat voordeel eerder in een risico voor hart en vaten omdat het aan de basis ligt van slagaderverkalking.”

Dat hogere cholesterolwaarden ook in het verleden al aanleiding gaven tot slagaderverkalking bij wie langer leefde, kwam aan het licht bij een onderzoek op 4.000 jaar oude mummies in Egypte. De onderzoekers stonden versteld toen ze ontdekten dat ongeveer de helft van de lichamen die ze onderzochten tekenen vertoonden van slagaderverkalking, vermoedelijk door verhoogde cholesterolwaarden. Dat fenomeen deed zich vooral voor bij mummies die tijdens hun leven minstens 40 jaar waren geworden.

Leeftijdsparadox

Rond 18 jaar bereiken de meeste mensen hun volwassen cholesterolwaarden. “Later in het leven zullen die niet meer zoveel evolueren, tenzij tijdens de menopauze. Dan zien heel wat vrouwen hun LDL cholesterol lichtjes stijgen. Leeftijd speelt geen rol bij de aanmaak van cholesterol maar is wel bepalend bij de behandeling van te hoge cholesterolwaarden, in combinatie met zaken zoals hartziekten of roken. Hoe hoger de leeftijd, hoe meer kans op hart- en vaatziekten en dus hoe groter de nood om cholesterolverlagende medicatie in te zetten”, preciseert dr. Rietzschel.

Die link tussen leeftijd, hoge LDL cholesterol en hart- en vaatziekten, blijkt echter heel wat zwakker voor 80-plussers. Volgens critici haalt dat zelfs het verband onderuit tussen hoge cholesterol en het opduiken van hart- en vaatziekten. “Dat hoge cholesterolwaarden bij 80-plussers veel minder lijken te leiden tot cardiovasculaire problemen, valt te verklaren door het feit dat het hier om overlevers gaat die beter bestand blijken tegen de gevolgen van een te hoge cholesterol. Mensen die meer vatbaar zijn hiervoor bereiken zelden zo’n hoge leeftijd. Iets gelijkaardig zie je bij overgewicht. Dat is een risico voor tal van ziekten in de loop van het leven, maar bij 80-plussers biedt het paradoxaal genoeg wat meer bescherming, bijvoorbeeld om infecties te bestrijden”, zegt professor Rietzschel.

Framingham Heart Study

Dat we vandaag weten dat er een link bestaat tussen hart- en vaatziekten en een te hoge cholesterol is mee te danken aan de plotse dood van de Amerikaanse president Roosevelt. Die overleed aan de gevolgen van een beroerte, amper enkele weken voor de val van Berlijn en het einde van de Tweede Wereldoorlog. Zijn onverwachte dood op een cruciaal historisch moment, deed heel wat vragen rijzen. Het duurde niet lang of zijn lijfarts werd op het matje geroepen. Uit het medisch dossier bleek dat de Amerikaanse president al jaren torenhoge bloeddrukwaarden had maar in die tijd was er nog niet veel bekend over de risico’s op cardio-vasculaire problemen.

Door de onverwachte dood van de president kwam het onderzoek naar hart- en vaatziekten in een stroomversnelling. Dat leidde tot de Framingham Heart Study, een van de grootste en langst lopende bevolkingsonderzoeken waarbij intussen al drie generaties inwoners van dit Amerikaanse stadje medisch worden gevolgd. Deze megastudie bracht onder meer aan het licht hoe hoge cholesterol tot de ontwikkeling van hart- en vaatziekten kan leiden.

Uitstulping

Dat is de reden waarom cholesterol zoveel aandacht verdient. Van het hartinfarct tot hartfalen, over vaatlijden en een groot deel van de beroerten, ze hebben één gemeenschappelijke boosdoener: slagaderverkalking. Dat hoort bij het normale verouderingsproces van onze slagaders, maar dit kan gevaarlijke gevolgen hebben wanneer een teveel aan slechte LDL cholesterol zich in de vaatwand gaat nestelen en een uitstulping (plaque) vormt. Een hoge LDL cholesterol in het bloed, maar ook roken en diabetes wakkeren de ontstekingsprocessen in zo’n plaque nog verder aan. Daardoor kan die na verloop van tijd een slagader deels of volledig afsluiten. Afhankelijk van de plaats in het lichaam waar dit zich afspeelt, kan dat een beroerte (plaque in de hersenslagader) of een infarct (in de kroonslagader) veroorzaken.

Voeding, vetten en actie

In hoeverre kunnen we door onze levensstijl aan te passen, voorkomen dat slechte cholesterol onheil aanricht in hart en vaten? Slechts 20% van de cholesterol in het bloed krijgen we via onze voeding binnen. Cholesterol in voeding heeft dus relatief weinig invloed op het totale cholesterolgehalte maar alle beetjes helpen wel. Zoals ook het beperken van verzadigde vetzuren (in palm- en kokosolie). Die hebben eveneens een invloed op het cholesterolniveau in het bloed.

“Check de voedingsetiketten en let op de hoeveelheid verzadigde vetzuren: die beperk je best tot 20 gram per dag. Concreet: zeevruchten en schaaldieren zijn wel rijk aan cholesterol, maar mogen toch op het menu omdat ze amper verzadigde vetzuren bevatten. Dat ligt anders voor heel wat dierlijke producten zoals bewerkte vleeswaren en kaas, boter en room, waar dierlijke cholesterol wel gecombineerd wordt met verzadigde vetzuren.” Het vervangen van verzadigde vetten door onverzadigde varianten (lijnzaad, koolzaad, soja, noten,...) die gunstige omega 3-vetzuren bevatten, vermindert volgens nieuwe studies effectief de kans op kransslagaderaandoeningen.

Meer gaan bewegen verhoogt dan weer de gunstige HDL cholesterol in het bloed. Maar de bescherming die fysieke activiteit biedt, gaat volgens dr. Rietzschel nog veel verder. “Sporten heeft ook een belangrijke ontstekingsremmende werking en beperkt op die manier de gevolgen van slagaderverkalking. Vier keer per week of om de andere dag een half uur bewegen waar je licht klam-zweterig en licht kortademig van wordt, is ideaal. Leg de nadruk op dynamische sporten zoals stevig wandelen, lopen, zwemmen... die ook de fitheid bevorderen.”

Partner Content