DNA-kit: zinvol of niet?

Vandaag kan je via een genetische test die je op het internet koopt achterhalen wie je voorouders zijn, voor welke ziektes je vatbaar bent, welk dieet je gewicht doet verliezen. Maar hoe betrouwbaar is dat?

Stroomt er Spaans bloed door jouw aderen? Of is het eerder Bretoens? Of Indisch? In de Verenigde Staten, een jonge natie met veel rassenvermenging, richtte de hele DNA-business zich in eerste instantie op het achterhalen van de etnische afkomst. Ruim 10 miljoen Amerikanen lieten hun genoom al analyseren om meer te weten te komen over hun voorouders, maar ook om na te gaan of ze een risico lopen op een bepaalde ziekte. Aan de andere kant van de plas is de DNA-testkit inmiddels een populair kerstcadeau. Spuw in een plastic buisje, stuur het met de post terug en in geen tijd krijg je informatie over je verleden, maar ook over je toekomst

AncestryDNA, het Israëlische bedrijf My-Heritage en 23andMe – een bedrijfje dat dicht bij Google aanleunt – zijn vandaag marktleider in deze business, die toch wel erg veel vragen oproept. In 2013 nog verbood de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) de gezondheidstests van 23andMe; een verbod dat in 2017 evenwel weer werd opgeheven. Het bedrijf onderzoekt je risico op een tiental aandoeningen, zoals de ziekte van Parkinson, de ziekte van Alzheimer en coeliakie. Maar niet zonder de waarschuwing van de voedings- en geneesmiddelenwaakhond dat de tests slechts een indicator zijn en dat ook andere factoren zoals milieu en levensstijl meespelen.

Data doorverkocht

“Het probleem met die tests is dat ze niet gepaard gaan met een doktersbezoek, ervoor niet en evenmin erna”, legt Vincent Bours (hoofd van de afdeling genetica van het universitair ziekenhuis van Luik) uit. “Anders dan gebruikelijk in onze centra voor genetica, wordt de patiënt dus totaal niet begeleid bij het interpreteren van de resultaten.” Ander probleem: deze grote bedrijven beschikken vandaag over een kolossale database van genomen, die ze aan de farmaceutische industrie kunnen verkopen. “Laten we een kat een kat noemen: dat deze DNA-tests vandaag betaalbaar zijn, komt deels door de technologische vooruitgang, maar ook omdat die genetische gegevens geld opbrengen. Bovendien zijn deze analyses veel eenvoudiger dan die welke in de centra voor genetica worden aangeboden”, aldus nog Vincent Bours.

Van chronotype tot depressie

In België biedt het bedrijf GenePlaza – een nevenactiviteit van de VUB-ULB spin-off In-Silico DB – sinds kort eveneens dit soort tests aan. “Ons businessmodel verschilt wel van dat van de grote Amerikaanse spelers”, klinkt het bij Alain Coletta, medeoprichter van Gene-Plaza en doctor in de bio-informatica. “Wij hebben een platform gecreëerd waar alle onderzoekers genetische data kunnen aan toevoegen. En wij verkopen geen data aan bedrijven, zij blijven eigendom van de gebruiker.” Voor 145 euro kan je dus je DNA laten analyseren, in alle vertrouwelijkheid. Zodra je resultaten beschikbaar zijn, kan je kiezen uit een tiental toepassingen (ongeveer vijf euro per stuk), waarvan één gericht op je etnische afkomst. “We werken met openbare referentiegroepen en hanteren niet het begrip land, maar etniciteit. Etnisch gesproken bestaat de Belg eigenlijk niet: hij/zij is een mix van een Fransman, een Hollander... Basken en Ieren daarentegen zijn al 200 tot 300 jaar etnisch stabiele volkeren”, aldus nog Alain Coletta.

Een andere toepassing vertelt je welk chronotype je bent: of je een genetische aanleg hebt om eerder een ochtend- dan wel een avondmens te zijn. “Sommige mensen hebben constant last van een sociale jetlag omdat ze er niet in slagen vroeg te gaan slapen en op tijd op te staan. En dat is knap lastig als je studeert of werkt. Mensen van wie de klok altijd achterloopt, zien dat erg graag genetisch bevestigd.” Nog andere toepassingen proberen informatie te geven over je risico op depressie, je graad van neuroticisme (overgevoeligheid voor negatieve stimuli, die gepaard gaat met angst of fobieën), hoe het met je smaakzin gesteld is, hoe je stofwisseling omgaat met cafeïne, of je genetisch voorbestemd bent om kilo’s bij te komen.

Als het zo makkelijk was

“Er bestaan genetisch interessante data over wat je voorbestemt om morbide of vroegtijdig zwaarlijvig te worden. Maar vergeet niet dat tal van genen een rol spelen in ons metabolisme en in de manier waarop ons lichaam op voeding reageert. Daarom moet je enorm voorzichtig met die informatie omspringen. Er bestaat niet zoiets als een gen dat voedselintolerantie veroorzaakt, of één gen dat aangeeft dat je een bepaald voedingssupplement moet slikken”, aldus nog Vincent Bours. “Het is heel simpel: indien alles rechtstreeks genetisch kon worden bepaald, dan zouden centra voor medische genetica als het onze deze test ook doen!”

Alain Coletta spreekt deze stelling niet tegen: “Wij stellen geen medische diagnoses. Evenmin reiken we tools aan om aan prognostische geneeskunde te doen. Onze klanten worden vooral gedreven door nieuwsgierigheid.” Of de kunst om jezelf beter te kennen via een speekselstaal.