En voor je het weet ben je erfgenaam

Je oom is overleden. Tot de erfenis wordt geregeld, haal je de rotte groenten uit zijn tuin weg. Intussen oogst je ook wat worteltjes, die je thuis invriest. Hou je zo de tuin in stand? Of eigen je je zaken toe waardoor je impliciet de erfenis aanvaardt? Het is een dunne lijn.

Wat veel mensen niet weten is dat er – naast de klassieke erfenistrajecten van zuiver aanvaarden, weigeren of aanvaarden onder voorrecht van boedelbeschrijving (zie kadertje) – ook nog zoiets bestaat als de stilzwijgende aanvaarding. Daarvan is sprake als je bepaalde handelingen stelt die kunnen worden geïnterpreteerd als de erfenis aanvaarden, zonder dat jij dit zo hebt bedoeld, maar met soms verstrekkende gevolgen. Vaak gaan de poppen aan het dansen wanneer schuldeisers van de overledene een procedure starten om hun centen te recupereren bij de erfgenamen. Notaris Carol Bohyn: “Een schuldeiser kan zeggen: deze erfgenaam heeft enkele weken na het overlijden geld ontvangen, dus aanvaardt hij de erfenis en moet hij de schulden betalen. Het is dan aan de rechter om te oordelen of dit effectief zo is. Als erfgenaam kan je dan proberen een tegenbewijs te leveren.”

Bestaat er dan zoiets als een lijst van handelingen die je tot erfgenaam maken? En wie bepaalt dat jij je als erfgenaam gedraagt? “Dat doet de rechter. Maar een lijst van handelingen is er niet”, verduidelijkt notaris Bohyn. “Waar het in deze materie om draait zijn de begrippen ‘in stand houden’ en ’toe-eigenen’. Je haalt de sofa weg uit het huis van je overleden vader en zet die in jouw living, je rijdt met de auto van je overleden oom rond, je eist je reservataire erfdeel op wanneer andere erfgenamen te grote schenkingen hebben ontvangen, je voert een testament uit... In al die gevallen gaat het telkens om een daad van toe-eigening. En die daad maakt je tot een erfgenaam die zijn erfenis aanvaardt.”

Een krop sla

Waar zit hem het grote verschil met in stand houden? Notaris Bohyn: “We keren nog even terug naar het eerste voorbeeld: het huis met de moestuin. Je mag de rotte groenten verwijderen, want zo hou je de groentetuin in stand. Maar je mag geen wortelen oogsten en thuis invriezen of een slaatje maken met een verse krop sla die je hebt meegenomen. Want dan is er sprake van toe-eigenen. Evenmin mag je een sofa of andere meubelen in je living zetten en gebruiken, maar je mag bijvoorbeeld wel de inboedel weghalen om diefstal tegen te gaan, en die in een container stockeren.”

En de verwarming laten herstellen, mag dat? Carol Bohyn: “Ja, dat mag. Dit wordt als een daad van beheer, bewaring of instandhouding beschouwd. Maar vergeet in de briefwisseling met de verwarmingsinstallateur niet te vermelden dat je dit niet als erfgenaam doet, maar louter om het goed (huis, appartement) in stand te houden. De gas- of elektriciteitsfactuur betalen zou ik evenwel afraden.”

En de begrafeniskosten? “Daar zijn rechters het over eens: als je de begrafeniskosten betaalt, wordt dit niet als een daad van aanvaarding beschouwd. Het is een natuurlijke verbintenis, iets wat je als familielid ‘van nature’ moet doen”, aldus notaris Bohyn. “Zelfs erfgenamen die hun erfenis verwerpen, zullen de begrafeniskosten moeten betalen. Waar je wél voor moet uitkijken is het betalen van andere schulden, ook al doe je dat met je eigen geld. Ik bedoel dan openstaande facturen (behalve die om het huis in stand te houden) zoals het terugbetalen van een lening bij de bank, of aan een vriend van de overledene. Ook aan iemand zeggen dat hij/zij een geleende som niet meer moet terugbetalen, een schuld kwijtschelden dus, wordt als een daad van aanvaarding gezien. Omgekeerd mag je geen geld van de overledene – bijvoorbeeld achterstallig loon – op jouw rekening laten storten.”

En wat met een huurcontract? Een overlijden maakt geen einde aan een huurovereenkomst. Maar mag je die opzeggen zonder dat je als een erfgenaam wordt bestempeld die de erfenis aanvaardt? Carol Bohyn: “Ja, toch wel. Maar let op met volgende patstelling: teken je een akte van verwerping omdat je er zeker van wil zijn dat je niet als aanvaardende erfgenaam zal worden aanzien, dan kan je daarna niets meer doen. En de verhuurder kan de huur evenmin zomaar opzeggen. Voor huurcontracten gesloten vanaf 1 september 2019 zal dit probleem zich niet meer stellen. De nieuwe regeling voorziet dat de huurovereenkomst automatisch eindigt twee maanden na het overlijden. Is de woning binnen die twee maanden niet ontruimd, dan kan de verhuurder de rechter vragen om een curator aan te stellen.”

Onherroepelijk

Erfgenamen hebben ook plichten. Zo moeten ze binnen de vier maanden na het overlijden een aangifte van nalatenschap indienen, waarna de fiscus de erfbelasting berekent. Maar is een aangifte indienen dan geen daad van aanvaarding? “Neen”, weet notaris Bohyn. “Dit is een uitvoering van een fiscale verplichting, geen daad als erfgenaam. Al is het uiteraard beter om de erfenis binnen de vier maanden te verwerpen, zodat je geen aangifte moet indienen.”

Wat de erfbelasting betreft is het trouwens belangrijk om weten dat, als je de erfenis aanvaardt onder voorrecht van boedelbeschrijving, je weliswaar niet opdraait voor de schulden, maar je wel nog kan opdraaien voor de erfbelasting. “Dat is bijvoorbeeld het geval als uit een verkoopakte blijkt dat er een bedrag in het vermogen zou moeten zitten, dat er niet meer is. Dan mag de fiscus uitgaan van het vermoeden dat die som er (fictief) wel nog is, en moeten de erfgenamen – ook zij die aanvaard hebben met inventaris – daar erfbelasting op betalen.” Wie de erfenis verwerpt, moet geen erfbelasting betalen.

Vandaar de raad van notaris Bohyn: “Blijf waakzaam. En neem bij twijfel over een erfenis contact op met je notaris. Want eens je een daad stelt die als een aanvaarding kan worden beschouwd, is die onherroepelijk. Als je een stilzwijgende aanvaarding wil vermijden, kan je ook een machtiging vragen aan de rechter om zaken die kunnen bederven of waarvan de bewaring grote kosten vergt, uit de erfenis te halen.”